تابوت عهدتابوت واژه‌ای در قرآن کریم و تورات و انجیل به معنای صندوق عهد می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - واژه تابوت عهد در قرآن ۳ - واژه تابوت عهد در میان لغویان ۴ - پیدایش و سرگذشت تابوت در روایات ۵ - جای‌گاه تابوت عهد در بنی‌اسرائیل ۶ - سرگذشت تابوت عهد در قرآن ۶.۱ - نشانه امارت طالوت ۶.۲ - سند روایات این باب ۶.۳ - واژه سکینه در آیه ۷ - بررسی تابوت عهد در تورات ۷.۱ - تعابیر تورات از تابوت عهد ۷.۲ - ساخت تابوت عهد از نظر تورات ۸ - وجه تسمیه تابوت عهد ۹ - منابع مقاله ۱۰ - پانویس ۱۱ - منبع ۱ - تعریف تابوت عهدتابوت واژه‌ای در قرآن کریم و تورات و انجیل به معنای صندوق عهد می‌باشد. ۲ - واژه تابوت عهد در قرآناین واژه دو بار در قرآن، در اشاره به دو صندوق مختلف به کار رفته است: ۱. در اشاره به سبد یا صندوق‌چه‌ای که مادر موسی، موسای نوزاد را در آن نهاد و به آب افکند. [۲]
تورات، سفر خروج، باب۲، آیات۲ـ۶.
۲. در داستان طالوت و انتخاب وی به پادشاهی بنی‌اسرائیل و در اشاره به صندوق عهد. [۴]
تورات، کتاب اول سموئیل، باب۵ـ۹.
۳ - واژه تابوت عهد در میان لغویاندرباره وزن، اشتقاق و قرائت این کلمه در میان لغویان و مفسران مسلمان اختلاف هست؛ برخی آن را بر وزن «فاعُول» و بدون اشتقاق، و بعضی آن را بر وزن «فَعَلوت» و مشتق از تَوْب ــ به معنای رجوع ــ و برخی بر وزن «تابُوَة» می‌دانند. دیگران نیز به ریشه‌های تبت و تبه اشاره کرده‌اند. [۵]
جفری، ص۸۸.
[۶]
فیروزآبادی، بصائر ذوی‌التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، ج۲، ص۲۹۰.
[۷]
لِین، ذیل «توب».
برخی قاریان مدنی، همچون اُبَیّ و زیدبن حارث، آن را به زبان انصار مدینه تابوه خوانده‌اند. [۸]
احمدبن یوسف سمین حلبی، الدّرّالثمین فی علوم کتاب‌الله المکنون، ج۲، ص۵۲۳.
سیوطی سه روایت مختلف نقل می‌کند که بر پایه آن‌ها در ماجرای جمع‌آوری قرآن و در پیِ اختلاف نظر برخی از انصار مدینه و مهاجران (قریش مکه)، عثمان دستور داد تا این واژه را به لهجه قریش بنویسند، یعنی به صورت تابوت. [۹]
سیوطی، الدّرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور، ج۱، ص۳۱۶ـ۳۱۷.
۴ - پیدایش و سرگذشت تابوت در روایاتروایات اسلامی در بیان پیدایش و سرگذشت تابوت یا صندوق عهد بسیار مختلف است؛ برخی آن را فرود آمده از بهشت در زمان هبوط آدم علیه‌السلام می‌دانند که صورت پیامبران در آن نقش شده بود، و هر یک از پیامبران تا زمان یعقوب علیه‌السلام ــ و از آن پس در میان بنی‌اسرائیل ــ آن را به پیامبر بعدی می‌رسانیده است. پاره‌ای دیگر تابوت را ساخته خود موسی علیه‌السلام به فرمان خداوند، و برخی آن را همان صندوقی می‌دانند که مادر موسی پس از تولد موسی وی را در آن نهاد و به آب افکند. [۱۰]
احمدبن محمد ثعلبی، قصص‌الانبیاء المسَمّی عرائس المجالس، ص۲۳۶.
تنها نظر دسته دوم مطابق با عهد قدیم [۱۳]
تورات، سفر خروج، باب۲۵، آیه۱۰ـ۲۲.
[۱۴]
تورات، سفر خروج، باب۳۷، آیه۱ـ۹.
است، با این توضیح که در متون عبری توراتی میان صندوق نوزادی موسی، یعنی تبه و تابوت عهد، یعنی ارون تفاوت روشنی وجود دارد. [۱۵]
دانشنامه جودائیکا، ذیل Ark of the covenant و Ark of Moses.
[۱۶]
راهنمای فهم کتاب مقدس، ذیل Ark of covenant.
۵ - جای‌گاه تابوت عهد در بنیاسرائیلبنابر مجموعه نقل‌های تفاسیر اسلامی، تابوت در میان بنی‌اسرائیل محترم و مقدس بوده است؛ موسی علیه‌السلام الواح تورات و پاره‌ای از آثار نبوت خویش را در آن نهاده و پس از خود به یوشع سپرده است. (در سفر تثنیه، [۱۷]
تورات، سفر تثنیه، باب۱۰، آیه۱ـ۵.
به فحوای آن، موسی نه تورات، بلکه دو لوح سنگیِ عهد را به دستور خداوند در صندوق دیگری که خود ساخته بود ــ و نه در تابوت عهد ــ نهاد).بعدها نیز بنی‌اسرائیل آن را ــ که نماد حمایت و حضور خداوند در میان ایشان بود ــ همه جا با خود می‌بردند و بدین وسیله در جنگ‌ها و سایر امور مهم خود پیروز می‌شدند. این صندوق بعدها به دست عمالقه، دشمنان بنی‌اسرائیل، افتاد و از آن پس تا مدت‌ها بنی‌اسرائیل با خواری و شکست روبرو بودند تا آنکه بار دیگر در ماجرای انتخاب طالوت به سرداری و امارت بنی‌اسرائیل، این صندوق به گونه‌ای معجزه‌آسا به ایشان برگردانده شد. [۱۸]
طبری، جامع البیان، ج۲، ص۳۸۲ـ۳۸۵.
[۱۹]
سیوطی، الدّرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور، ج۱، ص۳۱۴ـ۳۱۶.
[۲۰]
ثعلبی، قصص‌الانبیاء المسَمّی عرائس المجالس، ص۲۳۶.
[۲۱]
ثعلبی، قصص‌الانبیاء المسَمّی عرائس المجالس، ص۲۳۸.
[۲۲]
جیمز هاکس، قاموس کتاب مقدس، ذیل تابوت عهد.
۶ - سرگذشت تابوت عهد در قرآناز سرگذشت تابوت عهد، تنها همین مقطع تاریخی در قرآن آمده است. ۶.۱ - نشانه امارت طالوتمطابق آیات ۲۴۷ و ۲۴۸ سوره بقره، وقتی بنی‌اسرائیل به سرداری و امارت طالوت بر بنی‌اسرائیل اعتراض کردند و گفتند که وی شأن اجتماعی این مقام را ندارد، پیامبر وقت (سموئیل) گفت که نشانه امارت او این است که فرشتگان تابوت را برای شما باز خواهند آورد، که در آن سکینه الهی و بقایایی از آثار آل‌موسی و آل‌هارون قرار دارد. (درباره کیفیت بازگشت تابوت و توضیح مفاهیمِ سَکِینَة و بَقِیَّة که در آیه ۲۴۸ سوره بقره آمده است در روایات مختلف صحابه و تابعین در جامع البیان [۲۵]
طبری، جامع البیان، ج۲، ص۳۸۵ـ۳۸۹.
و الدرالمنثور [۲۶]
سیوطی، الدّرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور، ج۱، ص۳۱۷.
پرداخته شده است).۶.۲ - سند روایات این باببیشتر تفاسیر متقدم و بعد از آن تفاصیل و جزئیات بیشتری درباره موضوعات مطرح شده در این آیه بیان کرده‌اند، اما تنها در دوره اخیر برخی مفسران غالب این روایات را برساخته یهودیان تازه مسلمان یا در شمار توضیحات بی‌دلیل و مدرک شمرده‌اند. [۲۷]
محمد ابوشهبه، الاسرائیلیات و الموضوعات فی کتب التفسیر، ص۱۷۰ـ۱۷۴.
[۲۸]
محمد رشیدرضا، تفسیر القرآن الحکیم، ج۲، ص۴۸۴ـ۴۸۵.
۶.۳ - واژه سکینه در آیهگفتنی است که واژه سکینه در این آیه ارتباط نزدیکی با شکینه در زبان عبری دارد که به معنای حضور الهی است؛ و از آن‌جا که تابوت عهد در میان بنی‌اسرائیل نماد حضور خداوند بوده است، می‌توانیم، مانند برخی از محققان، بگوییم که سکینه در این آیه ــ بر خلاف دیگر آیات قرآنی همچون توبه، آیات ۳۶-۴۰؛ فتح، آیات ۴، ۱۸ و ۲۶ ــ به معنای آرامش و طمأنینه نیست. [۳۳]
جفری، ص۱۷۴.
[۳۴]
دانشنامه جودائیکا، ذیل shekhinah.
(درباره چکیده آرای خاورشناسان در این‌باره در کتاب جفری، [۳۵]
جفری، ص۱۷۴.
مطالبی آمده است).۷ - بررسی تابوت عهد در توراتدر بسیاری از جاهای تورات، به این صندوق اشاره شده است. ۷.۱ - تعابیر تورات از تابوت عهددر بسیاری از جاهای تورات، با بیش از بیست تعبیر مختلف، به این صندوق اشاره شده است، از جمله تابوت یَهوَه، [۳۶]
تورات، صحیفه یوشع، باب۳، آیه۱۳.
تابوت خداوند، [۳۷]
تورات، کتاب اول سموئیل، باب۳، آیه۳.
تابوت خدای اسرائیل، [۳۸]
تورات، کتاب اول سموئیل، باب۵، آیه۸.
تابوت مقدس [۳۹]
تورات، کتاب دوم تواریخ ایام، باب۳۵، آیه۳.
(موارد دیگری هم در تورات آمده است که در دانشنامه جودائیکا، ذیل "Ark of the covenant"؛ [۴۰]
دانشنامه جودائیکا، ذیل Ark of the covenant.
آمده است. و درباره علت تفاوت این تعابیر در دانشنامه دین و اخلاق، ذیل "Ark" [۴۱]
دانشنامه دین و اخلاق، ذیل "Ark".
مطالبی بیان شده است).با این همه، متداول‌ترین تعابیر تابوت عهد [۴۲]
تورات، صحیفه یوشع، باب۳، آیه۶.
و تابوت شهادت [۴۳]
تورات، سفر خروج، باب۲۵، آیه۲۲.
[۴۴]
تورات، سفر خروج، باب۴۰، آیه۲۱.
است.۷.۲ - ساخت تابوت عهد از نظر توراتبه روایت تورات، نخستین بار خداوند به موسی دستور می‌دهد که تابوتی از جنس خاص، به شکلی خاص و با اندازه معیّن بسازد و مجسمه دو فرشته را در دو طرف آن قرار دهد. این تابوت را پس از مدتی بَصَلْئیل ساخت. [۴۵]
تورات، سفر خروج، باب۲۵، آیات۱۰ـ۲۲.
[۴۶]
تورات، سفر خروج، باب۳۷، آیات۱ـ۹.
به قصه ساخت و قداست این صندوق بعدها در عهد جدید نیز [۴۷]
تورات، عهد جدید، رساله به عبرانیان، باب۹، آیات۴ـ۵.
اشاره شده است.در تاریخ بنی‌اسرائیل، چنان‌که گفته شد، تابوت نماد حضور خداوند در میان ایشان بوده [۴۸]
راهنمای فهم کتاب مقدس، ذیل تابوت.
[۴۹]
دانشنامه دین و اخلاق، ذیل Ark.
و خداوند از بالای سرپوش آن با موسی سخن می‌گفته است.۸ - وجه تسمیه تابوت عهداین صندوق را همواره همگان بر اساس متن تورات، تابوت عهد نامیده‌اند؛ زیرا مشهور است که موسی الواح سنگی ده فرمان (الواح عهد) را که در کوه طور دریافت کرده بود به فرمان خداوند در این صندوق نهاد. این نکته در عهد جدید [۵۰]
تورات، عهد جدید، رساله به عبرانیان، باب۹، آیه۴.
به صراحت آمده است، حال آنکه بنابر تورات، موسی صرفاً به لاویانی که تابوت عهد را حمل می‌کردند می‌گوید: تورات، و نه الواح، را در کنار تابوت عهد بگذارید، [۵۱]
تورات، سفر تثنیه، باب۳۱، آیات۲۶ـ۲۷.
اما خود پیشتر الواح عهد را در صندوقی با مشخصات دیگر که خود ساخته بود قرار داده بود. [۵۲]
تورات، سفر تثنیه، باب۱۰، آیات۱ـ۵.
[۵۳]
تورات، کتاب دوم تواریخ ایام، باب۵، آیه۱۰.
شاید به همین دلیل کنت [۵۴]
دانشنامه دین واخلاق، ذیل Ark.
اشاره می‌کند که در منابع کهن، هیچ مدرک معتبری دالّ بر ارتباط تابوت عهد با الواح سنگی ده فرمان وجود ندارد.با این حال، به نظر می‌رسد که جز آیات ۱ـ۵ سفر تثنیه، [۵۵]
تورات، سفر تثنیه، باب۱۰، آیات۱ـ۵.
مراد از تمامی اشارات عهد قدیم و جدید همان تابوت اولیه، ساخته بَصَلْئیل است که نخستین بار در سفر خروج باب ۲۵ [۵۶]
تورات، سفر خروج، باب۲۵، آیه۲۲.
از آن یاد شده است و همواره در میان بنی‌اسرائیل حضور داشت تا آنکه سلیمان علیه‌السلام آن را در هیکل قرار داد. [۵۷]
تورات، کتاب دوم تواریخ ایام، باب۵، آیات۲ـ۹.
(تفاصیل بیشتری از سرگذشت تابوت در کتب هاکس، [۵۸]
جیمز هاکس، قاموس کتاب مقدس، ذیل تابوت.
دانشنامه جودائیکا، [۵۹]
دانشنامه جودائیکا، ذیل تابوت.
و راهنمای فهم کتاب مقدس [۶۰]
راهنمای فهم کتاب مقدس، ذیل تابوت.
آمده است).۹ - منابع مقاله• کتاب مقدس. • محمد ابوشهبه، الاسرائیلیات و الموضوعات فی کتب التفسیر، قاهره ۱۴۰۸. • احمدبن محمد ثعلبی، قصص الانبیاء المسَمّی عرائس المجالس، بیروت. • محمد رشیدرضا، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۳. • احمدبن یوسف سمین حلبی، الدّرّالثمین فی علوم کتاب‌الله المکنون، چاپ احمدمحمد خرّاط، دمشق ۱۴۰۶/۱۹۸۶. • عبدالرحمان‌بن ابی بکر سیوطی، الدّرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت: دارالمعرفه. • طبرسی، مجمع البیان. • طبری، جامع البیان. • محمدبن عمر فخررازی، التفسیر الکبیر، قاهره، چاپ افست تهران. • محمدبن یعقوب فیروزآبادی، بصائر ذوی‌التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، ج ۲، چاپ محمدعلی نجار، بیروت. • جیمز هاکس، قاموس کتاب مقدس، بیروت ۱۹۲۸، چاپ افست تهران ۱۳۴۹ ش. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تابوت»، شماره۳۰۰۱. |